Cavrair

Di Silvia Corfu. Quista storia, circa precisa, le stacia publicäda in talian sot “Ricordi di Coltura” sϋl Grigioni Italiano deisc agn fa.

Incura ca e Caltüra ai era anca tantan ciävra, d’astät al riväa sü da la Vila, da Verceia o da altri pais intorn e Clavena ün cavrair par lan ciürär. I nos mac i eran davent, enta Disla, sün Cavril e sün Malögia e ciürär lan vaca di parent o di vasgin. E Caltüra um rastäva nualtran fia e’l cavrair!

Ie’m vegn in ment da quii macet da 11, 12 agn ca gnivan sü e stär cui padrun da ciävran da Caltüra e da la Stampa. Ie n’um vegn plü tant in ment incusa c’al funziunäva ma am pär ca i stävan cun la gent tanur quntan ciävra ca ün al fagèa ciürär. Ad ogni modo i stävan cun la famiglia, i mangävan cun la famiglia ma i drumivan ent lan cambreta di tublaa o sül palancì. Ie ca i’era temiosa ie’m dumandäva s’i vèan mia tema da nöc ent al scür, dalonc da ciäsa. Ie penz ca er al mangär al sarà pö mia stac tant tanco quel ca lur i mangävan e ciäsa: furmantin e boia da pom, ris in lac. Però doma quii pü sfaciaa i géivan ca l’era mia bun; i altar as lamantävan doma pü tard incura ca dopo cena um fagèa spass sü lan plaza dal pais. Inura i eran bun da quintär sü i se menü da ciäsa e ie’m vargungèa e sa ie saräva i öil i’avdèa qui bii piat da spagheti c’am plasgèan propi tant!

I’em vegn in ment d’ϋn cavrair c’as clamäva Antonio e c’al gniva sempar tard cun lan ciävra. Sa pö lan dona ai dävan üna rumanzina, lü par dispet al di dopo al turnäva cun lan ciävra incura ca l’era già scür. E lan dona la stävan zito, zito! Lan ciävra l’eran sempar belan sadola. E ün altar cavrair ai plesgèa mia la plöiva e s’al minaciäva l’era bun da turnär èr e lan dua dal dreemesdì. Inura sci ca la vusgiävan lan doneta da Caltüra! Ma lü l’era bun d’as difendar. Am per bel anca dal santir: “Cara la me sciura, s’em bagni e ciapi la polmonite chi l’e che guarda la cauran? E pö la so caura, quela vegia, se la ciapa frec la puderia anca crepà!” Nualtran um era cuntenta incura c’al turnäva e ciäsa preist. Inscia um vèa varün par fär l’Eile mit Weile o la briscula.

Par doi astät da fila le gni l’Ido ca l’era al nos campiun. As laväva e la brona e al vèa sempar cia al brasciunin di denc c’al laväva da spess. Mi mama la géiva ca l’Ido l’era bun doma da fär quel, as lavär i denc e la brona. Ma e nualtran fia quii bii denc blanc as plasgèan propi tant! La seira santäda giò sui scälin di tublaa um däva e ment e l’Ido c’al sunäva l’organin da boca e’l cantäva belan canzun tanco Ave Maria e Campane di Monte Nevoso e pö as quintäva sü storian ca n’um vèa mai santì. E la fin da l’astät um savèa roba növa ca gnanca i nos frär e cusgin savèan! Lü l’era sempar cuntent da la si udienza da fia. Ün altra volta l’e rivaa al Pietro. Pit, scür e neir da cavei. I nos cor i tramlävan e l’avdeir ma lü nu’s gurdäva gnaca. Giò la Vila al vèa la marusa e, par ca n’um ai curess e dree, as al vèa dic bel dalunga. Da lü la gent la géiva ca l’era ün “terun“ e incura ca ie a dumandaa e mi mama cosa c’al vulèa dir, le nu la savèa mia propi precis ma la dic ca la gent dal sud da l’Italia as clamävan inscia. Pü tard incura ca i’a dac e ment e la canzun „Ballata per Saldutto“ cantäda da l’Ivan Della Mea am e parϋ da capir.

Ün astät, tanci agn dopo ca üna dona da Caltüra la vèa truaa ϋn öv ent al nich da lan si galina cun sϋ scric: “Finus mondus dopo l’eclisse”, al curèa la vusc c’al fϋss gni la fin dal mond. Dì e ura precisa! Al noss cavrair quel dì da la fin dal mond le indac e ciäsa in Italia e lan dona da Caltüra len gnida bela balorda e saveir ca lan ciävra la füssan giüda ent la stala tüt al dì. Doma e nualtri fanc as parèa giϋst c’al nos cavrair al vuless essar e ciäsa cui se. Mi mama e la fin dal mond nu la cradèa mia e inscia la dic ca dagià ca lan ciävra l’eran ent la stala, um pudèa indär in gita e Clavena. Inscia nualtri, quel mument c’al noss mond al vess giϋ da sciünär, um cuntempläva i tec da Clavena dal Paradiso! Al noss cavrair l’e turnaa al di dopo tüt cuntent. As vèa avdϋ e girunzlär par lan sträda da Clavena e um as vèa èr fac ciao.